HAT - KALİGRAFi

H A T    S A N A T I

Hat sanatı nedir?

Hat sanatı ve kaligrafi arasındaki fark konusunu açıklamadan önce her ikisinin de ayrı ayrı tanımlarına bakalım. Önceliğimiz, hat sanatı nedir, olsun. Hat sanatı, bir güzel yazı yazma sanatıdır. Osmanlıdan günümüze kadar ulaşmıştır ve bu sanat türü yazı ve çizgilerle icra edilir. Hat sanatı ile uğraşan kişiye hattat denir.

Hattatlar, içlerinden gelen güzellikleri, duyguları, düşünceleri bir kelime veya sözü sembolize ederek kalem ve kağıt ile bir araya getirirler. Bunu yaparken başvurabilecekleri farklı hat sanatı türleri ve teknikleri vardır. Yine de amaç kağıt üzerine yazılacak kelime veya sözü hayal gücü ile birleştirerek sembole dönüştürmek veya bir sembolü kağıda dökmektir. 

Hat sanatı malzemeleri

Makas, yazı takımı, aharlı kağıt, mürekkep, kalemtraş, kalemdan (kalem kutusu), lika (mürekkebe katılan has ipek), hokka (içine mürekkep konulan küçük kap), mühre (kağıda düzlük vermekte kullanılan camdan malzeme), celi kalem (kalın kamış ya da tahtadan yapılmış kalem); hat sanatı malzemeleri olarak sıralanabilir. 

Kaligrafi nedir?

Kaligrafi kelimesi, Yunanca "kallos" (güzel) ve "graphos" (yazı) kelimelerinden gelmektedir. Kaligrafi sanatı, Latin harfleri ile oluşturulan ve sıklıkla dekoratif amaçla kullanılan bir görsel sanat türüdür. Bu sanatla uğraşanlara kaligraf veya kalligrafist denir. 

Kaligrafi malzemeleri

Kaligrafi sanatı çok az malzeme gerektirse de çok çalışma, sabır ve yetenek ister. Kaligrafi için gerekli olan kaligrafi kalemi, değiştirilebilir uçları ile satılan ve bakımı oldukça kolay bir kalemdir. Kaligrafi kalemleri ile farklı renklerde ve boyutlarda yazı yazılabilir. Kaligrafi mürekkeple yazıldığı için, su bazlı bir sanattır ve buna uygun kağıtlar kullanılması gerekir. Parşömenler ve suluboya kağıtları, kaligrafi için ideal kağıtlardır. 

Hat Sanatı ve Kaligrafi Arasındaki Fark Nedir?

Hat sanatı, Arapça harfler kullanılarak icra edilen ve dini motiflerin ön plana çıktığı bir sanat dalıdır. 

Kaligrafi sanatı ise Latin harfleriyle, süsleyerek yazı yazma sanatı olarak daha geniş yelpazede icra edilen bir sanat dalıdır.

Hat sanatı ve kaligrafi arasındaki diğer belirgin fark; kaligrafi sanatının soldan sağa doğru icra edilirken hat sanatının tam tersine sağdan sola doğru icra edilmesidir. 

Görüldüğü üzere, temelde hat sanatı da kaligrafi de güzel yazma sanatı olarak ifade edilebilir. Ancak aralarında yukarıdaki gibi bazı temel farklar bulunur. Ve bu farkları bilmekte fayda vardır. 

Hat Sanatı Nedir?

Hat kelime olarak yazı ve çizgi anlamına gelmektedir. Hat sanatı ise en pratik anlamıyla belirli kurallar çerçevesinde yazılan, görsel zevke hitap eden yazı sanatı olarak bilinir. Hat sanatının yazımında hüsnühat ve kaligrafi yazı sistemleri kullanılmaktadır. Bu yazı sanatı genelde dekor amaçlı yapılır ve yalnızca görsellik için kullanılır.

Bunun dışında hat sanatı ya da tekniği ile uzun yazılar yazılması hem çok zorlayıcı hem de zaman alıcı olacaktır. Ayrıca hat sanatı ile yazılan yazılarda belirli bir alfabe yoktur. Daha çok hat sanatında, sembolleri harfleştirerek, çeşitli şekillerde yazı yazma işlemi görülür ki bu da hat sanatı ile uzun yazılar yazmayı engeller.

Hat Sanatı Çeşitleri Nelerdir?

Günümüzde yaşanan teknolojik gelişmeler hat sanatını da etkilemiştir. Eskiden saatler harcanarak yapılan hat, artık bilgisayar yardımıyla dakikalar içerisinde hazırlanabilir. Değişimle birlikte gerçek hat ustalarının sayısı da oldukça azalmıştır ve gün geçtikçe de azalmaya devam etmektedir. Dünyada en çok bilinen hat sanatı çeşitleri :

İSLAMİ HAT SANATI

ARAP HAT SANATI

PERS HAT SANATI

ÇİN HAT SANATI

BATI HAT SANATI

Hat Sanatı Nasıl Yapılır?

Kaligrafi sanatı, tamamen sanatçıya bağlı bir çalışmadır. Önemli olan yazılacak şeyin belirlenmesidir. Sanatçı yazılacak kelimeyi kâğıda yerleştirdikten sonra o anki ruh haline göre sembolleştirecek ve sonucunda da hat sanatı ortaya çıkacaktır. İşte bu tam anlamıyla bir ustalık gerektiren hat sanatının en önemli özelliğidir. Bu özelliği dolayısıyla her yetenekli kişinin hat sanatı yapamaması açıklanmış olur.

Hat sanatında harflerin sembolleştirilmesi ya da sembolün harfe uygulanması yatar. Kişi bunu hayal dünyasında canlandıramaz ve canlandırdığı halde bunu kâğıda dökemezse hat sanatı amacına ulaşamamış olacaktır. Bu anlamda hat ustalarının önemi oldukça büyüktür. Herkesin yapabileceği bir şey olmayan hat sanatı, ustasından öğrenilmesi gereken bir zanaattır.

Kaligrafi yapmayı öğrenmek isteyen kişi ustayı iyice gözlemler, yetişir ve hayal dünyasını hat sanatı ile birleştirirse hat ustası olmaya aday olabilecektir. Bu açıdan bakıldığında hat sanatının kursu olamayacağı açıktır. Yani diğer sanat dallarında olduğu gibi, bir ay kursa gittim, öğrendim artık yapabilirim demek hat sanatında çok zordur. Gerçek bir hat ustası olabilmek için uzun bir uğraş ve emek gerekmektedir. Ve elbette ki o o ruha erişebilmek işin en önemli kısmıdır. Hat sanatı kişinin yetenekli, hayal gücünü özgürce dışa vurabilen bir kişilikte olmasını gerektirir ki hayal dünyasının kurulması bile bu kadar zorken dışa vurmak hiç de kolay değildir.

Hat Sanatı Nerelerde Kullanılır?

Hat sanatı matbaa öncesinde bölge içerisindeki kişiler arasında, özellikle resmi yazışmalarda kullanılan bir şeydi. Zamanla matbaa sayesinde yalnızca görsellik için kullanılabilecek bir dekora dönüştü. Artık evlerde yalnızca görsellik üzerine kullanılmaktadır. Ayrıca cami kapılarındaki isimlerde, eski kervansaray işlemelerinde kullanıldığı da görülmektedir. Günümüze kadar ayakta kalabilen, hemen hemen her türlü Osmanlı eserinde, özellikle camiler, kervansaraylar, hamamlar, minareler görülebilir. Yapılan eserlerde süsleme amaçlı kullanılmışlardır. Bu o eserin ne kadar değerli olduğuna da bir işaret olarak algılanmaktadır.

Hat Sanatının Tarihçesi

Hat sanatı günümüzde, yalnızca görsel şölen yaratmak adına kullanılır. Matbaanın bulunmasından önce ise; hat sanatının daha fazla kullanıldığı, hat sembolleri ile çok daha fazla yazılar yazıldığı görülmektedir. Özellikle önemli yazışmalar hat sanatı ile yapılmıştır ama hat sanatı yalnızca bulunduğu coğrafyaya ya da kültüre ait olduğundan geniş alanlarda etki edememiştir.

Hat sembolleri coğrafyaya ve bölgeye göre farklı şekillerde olabilir. Bu durum da hat sanatı ile yazılan bir yazının okunmasını engelleyebilecektir. Bu yüzden de hat sanatı matbaa öncesinde bile çok fazla kullanılan bir yazı olarak bilinmemektedir. Zaten zamanla matbaa ortaya çıkmıştır ve matbaanın yayılıp genişlemesine bağlı olarak hat sanatı yalnızca görsellik için yapılır hale gelmiştir.

Hat Sanatı Hakkında Herşey:

Nedir, Nasıl Yapılır, Nerelerde Kullanılır?

Hat sanatı, kendine özgü olan hat sanatı harfleri kullanılarak, daha çok dekoratif amaçlı ve görsel zevke hitap eden yazıların yazılmasıdır. Hat sanatı icrasında genellikle mürekkep, kağıt, kalem ve hokka gibi ürünler kullanılmaktadır. Çok eski bir tarihe sahip olan hat sanatı günümüzde, teknolojik gelişmeler nedeni ile eski değerini yitirmiş olsa da el emeğine önem veren kişiler tarafından hala kullanılmaktadır.

Hat sanatı harfleri bir anlam taşır, ahenk doludurlar ve hattatın becerilerini ortaya koyarlar. Hat sanatı icra eden kişilere hattat denilmektedir. Hattatlar sanatlarını icra ederken genellikle hüsn-ü hat ve kaligrafi yazı tiplerini kullanmaktadırlar. Hat sanatı, her ne kadar harflere şekil vererek yazı yazma sanatı olsa da, zahmetli ve zor bir işlem olduğu için sadece görsellik amacı ile yapılmaktadır. Uzun yazı dizelerinin hat sanatı ile yazılması mümkün olmamaktadır.

Hat Sanatı İle İsim Yazma

Hat sanatının harflere şekil vermek olduğundan bahsetmiştik. Dolayısı ile hat sanatı kullanılarak yazılan isimler daha bir güzel ve çekici olabilmektedir. Özellikle günümüzde bir çok yerde bu şekilde yazılmış olan isimler karşımıza çıkabilmektedir. Örneğin porselen bir tabakta, bir kolyede, bir düğün davetiyesinde veya her hangi bir hediyelik eşyanın üzerinde. Hat sanatı harfleri kullanılarak yazılan isimler elbette ki daha güzel ve hoş görünmektedir. Hat sanatı ile isim yazma harfler kullanılarak yapıldığı için biraz el yeteneği ile herkesin yapabileceği bir iştir. Ancak kağıt üzerine yazmak her ne kadar kolay olsa da porselene veya benzer bir materyalin üzerine yazmak elbette ki biraz tecrübe gerektirecektir.

Hat Sanatı ve Mevlana

Mevlana her insanı mutlaka bir şekilde etkisi altına almış ve cezbetmiştir. Mevlana’nın Türk sanatları üzerinde de etkisi oldukça fazladır. Özellikle hat sanatının manevi atmosferi ile Mevlana’nın düşünceleri, fikirleri ve iklimi bir bağ oluşturmuştur. Bu nedenledir ki her hattat mutlaka bir Mevlana sözünü sanata dökmüştür. Aynı zamanda hem Mevlana hem de hat sanatı sabır noktasında da birleşmektedir. Hat sanatı Mevlana sözleri bir çok yerde karşımıza çıkmaktadır.

Günümüzde özellikle takılarda oldukça fazla tercih edilen hat sanatı harfleri arasında en dikkat çekeni de vav harfidir. Hat sanatı vav harfi, hem görsel açıdan güzel olması hem de anlam açısından kişiler tarafından en çok tercih edilenidir. Bilindiği gibi vav harfi anne karnındaki bebeğin duruşuna benzediği için bebek anlamına gelmektedir. Ayrıca, yemin anlamına da gelen vav harfi sana güvendim, sana yöneldim anlamı da taşımaktadır.

Hat Sanatı Malzemeleri

Hat sanatı icra etmek için kalem, mürekkep, kağıt, hokka gibi temel malzemelerin olması yeterlidir.

Kalem, bütün yazılarda olduğu gibi hat yazısında da yazma aracı olarak kullanılan temel öğedir. Ancak hat sanatında genellikle kalem olarak kamış kullanılmaktadır. Yazılacak yazının kalınlığına göre kalemtıraş denilen özel bir bıçakla belli bir açıda eğik olarak kesilen kamış hat sanatının yazma aracıdır.

Mürekkep, normal mürekkeplerin aksine, is ile arapzamkının dövülmesi ile elde edilen özel bir mürekkeptir. Bu mürekkep hem yazma işlevini kolaylaştırırken hem de yanlış yazılması durumunda kolay silinmesini sağlamaktadır.

Hat sanatında kullanılan kağıtlarda özel kağıtlardır. Öncelikle kağıtlar nebati ve madeni boyalar ile farklı renklere boyandıktan sonra, mürekkebi dağıtmaması ve kalemin akıcı olması için mührelenirler.

Hokka ise mürekkebin içerisinde saklandığı materyaldir. Camdan, topraktan veya çeşitli ağaçlardan yapılabilen hokka, kalem içene konduğunda dibine vurup zarar görmemesi için içine lıka denilen ham ipek konur.

Osmanlı Hat Sanatı

Hat sanatının tarihi ilk çağlara kadar dayanmaktadır. Bir çok İslam kültüründe ye bulan hat sanatı, özellikle Osmanlı kültüründe ayrı bir yere sahiptir. Hat sanatı Osmanlı’da işlevsel görevinin yanı sıra görsel açıdan çok fazla değer görmüş, batılı resimlerin yerini alır hale gelmiştir. Bir resim panosu gibi çerçevelenerek duvarlarda görsellik sağladığı gibi bir çok Osmanlı eserinin duvarlarında da hat sanatı harfleri yerini almıştır.

Osmanlı İmparatorluğu zamanında en büyük dönemlerini yaşamış olan Hat Sanatı, geçmişten günümüze bir çok evrim geçirmiştir.

Farklı alanlara ayrılan hat sanatına en büyük darbeyi İbrahim Müteferrika vurmuştur. Şaka bir yana matbaanın sınırlarımıza girmesinin ardından bir çok şeyin değer kaybettiği gibi, hat sanatı da değer kaybetmiştir.

Hat Sanatı nasıl yapılır?

Bazı sanatçılar yaptıkları resimlerin köşelerine kondurdukları hat sanatıyla, resimlerine farklı anlamlar ve açıklamalar yükleyebilirler.

Tipografi ile her ne kadar zıt olsa da, derine inildiğinde Tipografi sanatıyla benzer yanlarını bulmanın mümkün olduğu Hat Sanatı, mürekkep ve hokka ile yapılır. Tasavvuf açısından belirli topluluklar tarafından esirgenen Hat Sanatı, günümüzde maalesef etkisini kaybederek yavaş yavaş ortadan kayboluyor.

Hat sanatı teknikleri

Hat sanatı nedir, hat sanatı malzemeleri, hat sanatı tarihi konularını açıkladık. Peki hat sanatı teknikleri nelerdir? Başlıca hat sanatı yazı türleri şu şekilde açıklanabilir:

KUFİ 

Bu hat sanatı türü, Hz. Ali'nin Kufe'yi siyasi merkez olarak seçmesiyle gelişmiştir. Yazı biçimi olarak köşeli, çetin denilebilecek bir üsluba sahiptir. Kufi yazı türü, ayrıca İslam coğrafyasındaki en eski yazı türüdür.

SÜLÜS

Üçte bir anlamına gelen bu yazı türü, yumuşak ve tatlı bir görünüme sahiptir. Sülüs adının, yazılan bir harfin üçte iki nispetinde düzlük, üçte bir nispetinde yuvarlaklığı haiz olmasından kaynaklandığı rivayet edilir. Bu yazı türü, özellikle kitap unvanlarının, kıt'aların ve levhaların yazılmasında kullanılmıştır. 

NESİH

Bu yazı türü Sülüs'e çok benzemektedir. Hatta Sülüs yazının küçük boyutlarda yazılmış halidir. Nesih, kelime anlamıyla bir şeyi ortadan kaldırmak anlamına gelir. Nesih yazı türü, kıvrak ve latif bir tarza sahiptir, bu nedenle Kur'an yazımında zamanla Kufi yazı terk edilmiş ve Nesih tercih edilmiştir. 

PAYLAŞ :