Her işten çıkışta bildirim süresi yükümlülüğü olmayabilir. İş Kanunu bazı işten çıkış sebepleri için taraflara bildirimsiz fesih hakkı tanımaktadır.
Deneme Süresinde İşten Çıkış
İş sözleşmesi yapılırken işçi ve işveren 2 aya kadar deneme süresi belirleyebilirler. İş sözleşmesinin deneme süresinde olması, tarafların istediklerinde iş sözleşmesini hiçbir yükümlülüğü olmadan (ücret dışında) sona erdirebilmesi demektir. Bu süreçte ihbar süreleri söz konusu olmadan fesih gerçekleşmektedir.
İhbar süresi olmayan fesihlerde ihbar tazminatı da söz konusu olamaz. O nedenle iş akdi deneme süresi içerisinde yapıldıysa, taraflar bildirim süresi olmadan fesih gerçekleştirirler.
Evlilik Nedeniyle İşten Çıkış
İş hayatında sıkça karşılaşılan çıkış nedenlerinden biri de evlilik nedeniyle kadın çalışanların iş sözleşmelerini feshetmeleridir.
Evlilik nedeniyle fesih 1475 sayılı eski İş Kanunu’nun yürürlükteki 14. maddesinden kaynaklanan ve kadın işçilerin kıdem tazminatını hak ettiği fesihtir. Evlilik nedeniyle olan fesih bildirimsiz yapılan bir fesihtir. Bildirim süreleri söz konusu olmadığından ihbar tazminatı da söz konusu olmayacaktır.
Askerlik Nedeniyle İşten Çıkış
Askere gidecek olan personel, kıdem ile ilgili yıl şartını da sağlıyorsa askerlik sebebiyle iş sözleşmesini feshederek kıdem tazminatını alır. Askerlik nedeniyle işçinin iş akdini feshinde bildirim süresi yoktur. Yani işçi askerlik sebebiyle iş sözleşmesini o anda feshedebilir. Daha önceden işçiye bildirme şartı olan ihbar süresi bu fesih için bir yükümlülük olmadığından, ihbar tazminatı da söz konusu olmamaktadır.
Emeklilik Nedeniyle İşten Çıkış
Yaşlılık almaya hak kazanan personel bu durumu ilgili kurumdan aldığı belgeyle ispat ederek iş akdini bildirimsiz sonlandırabilir. Bildirim süresi olmadığından bu fesihlerde ihbar tazminatı da olmayacaktır. İş sözleşmesini emeklilik nedeniyle ya da emeklilik için yaş dışındaki diğer şartları sağlaması nedeniyle fesheden işçi, bu durumu işçiye kıdem süresine göre belirlenmiş bildirim süresi kadar önceden bildirmek zorunda değildir. Dolayısıyla işverene ihbar süresinin tazminatını da ödemez.
Haklı Nedenle Derhal Fesihlerde İhbar Tazminatı
Haklı nedenle derhal fesih, 4857 sayılı İş Kanunu madde 24 ve madde 25’te düzenlenmiş sebeplerden birine dayanarak yapılmış fesihlerdir. Bu fesihler işveren ve işçinin artık birlikte çalışmaya devam etmesinin mümkün olmadığı durumları içerdiğinden kanundaki ifade ile “derhal” yani bildirim süreleri olmadan yapılmaktadır. Bildirim süresi olmayan bu fesihler için sözleşmeyi fesheden tarafın bildirim süresi tazminatı yani ihbar tazminatı olmayacaktır.
Haklı nedenle derhal fesih yaparken, kanunun belirlediği şartlara uymak gereklidir. Örneğin olayın öğrenildiği tarihten itibaren 6 iş günü içerisinde yapılmayan fesih, konu itibariyle haklı nedenle fesih olsa dahi usul itibariyle haklı neden olmaktan çıkmıştır. Bu durumda işverenin haklı neden bildirmeden yaptığı diğer fesihlerde olduğu gibi hem kıdem tazminatı hem de ihbar süresi ya da tazminatı hakkı doğacaktır.
Belirli Süreli İş Sözleşmesinin Feshinde İhbar Tazminatı
Belirli süreli sözleşmeler özelliği itibariyle bitiş süresi taraflarca önceden belirlenmiş sözleşmelerdir. Bu özellikleri sebebiyle belirli süreli sözleşmelerin feshinde bildirim süreleri uygulanmaz. Bildirim süresi belirsiz süreli sözleşmeler için zorunlu kılınmıştır.
Süresinden önce feshedilmiş dahi olsa sözleşme belirli süreli olarak imzalanmışsa bildirim süreleri söz konusu olmayacaktır. Örneğin 1 yıllık imzalanmış bir belirli süreli sözleşmeyi işçi ya da işveren 7. ayında feshetmiş olsa bile bildirim süresi olmayacaktır. Dolayısıyla ihbar tazminatı yükümlülüğü de yoktur.
Belirli süreli sözleşmeler söz konusu olduğunda en çok dikkat edilmesi gereken şey, sözleşmenin gerçekten belirli süreli bir sözleşme olup olmadığıdır. Belirli süreli sözleşmeler, ancak işin niteliği belirli süreli olduğunda kurulabilen sözleşmelerdir. İşçi ve işveren kendi aralarında bir süre belirleyememektedirler. İşin niteliği sürekli ise o iş için kurulan sözleşme belirli süreli olsa bile kanun karşısında belirsiz süreli olarak nitelendirilecektir.
Belirli süreli sözleşme niteliğinde olmayan sözleşmeler için işten çıkış sebebi bildirimli bir fesih yapılmasını zorunlu kılıyorsa ihbar süreleri kullanılmalıdır. Ya da kullanılmayan sürelerin ücreti sözleşmeyi fesheden kişi tarafından ihbar tazminatı olarak ödenmelidir.
İstifa Durumunda İhbar Tazminatı
İstifa ederek işten ayrılan personel normal şartlar altında ihbar süresini kullanarak işten ayrılmalıdır. Ama pratikte sıkça karşılaşılan durumlardan biri ihbar süresini kullanmadan iş akdinin sonlanmasıdır. İş sözleşmesini fesheden tarafın ihbar süresi yükümlülüğü olduğu için bu sürede çalışmak istemeyen işçinin ihbar süresinin ücretini işverene ödemesi gerekmektedir. İşçi ihbar süresi ile ilgili ihbar tazminatını işverene ödemezse işverenin bu ücreti işçinin kazancından kesinti yaparak alması mümkün değildir. Ancak dava yolu ile işveren işçiden ihbar tazminatını talep edebilmektedir.
